Mensen verschillen van elkaar, niet alleen door hun uiterlijk maar ook door de manier waarop ze spreken. Er zijn duidelijke verschillen tussen de stem van vrouwen en die van mannen. Het meest opvallende en daarom belangrijkste verschil is het feit dat vrouwen met een hogere toonhoogte spreken, wat te maken heeft met de trillingsfrequentie van de stembanden. Ook variëren vrouwen de toonhoogte meer. Daarnaast spreken ze over het algemeen zachter dan mannen, met minder borstresonantie. Ook op het vlak van de articulatie van klanken, de woordenschat en de gespreksonderwerpen zijn er verschillen. Om de stem van trans vrouwen te verhogen, zijn er twee opties: logopedische therapie of fonochirurgie.

Logopedie

 

Bij een logopedische behandeling wordt niets aan het stemapparaat gewijzigd maar leert men het stemapparaat zoals het is op een andere manier gebruiken. Eerst vindt een evaluatie plaats van het stemgebruik en de stemmogelijkheden qua toonhooge, bij voorkeur aan de hand van akoestische meetapparatuur. Ook doet de arts navraag naar het stemgebruik in het dagelijks leven en worden naast de toonhoogte ook de luidheid en de kwaliteit van de stem en adequaatheid van de ademhaling en resonantie beoordeeld.

In de eigenlijke logopedische behandeling wordt zeer stapsgewijs geleerd om te spreken met een hogere toonhoogte. Na het leren horen van verschillen qua toonhoogte, bouwt men systematisch op, gaande van klanken naar woorden, automatische reeksen (tellen, dagen van de week opnoemen…) lezen en conversatie tot tenslotte spontane spraak in reële communicatiesituaties. Indien nodig wordt ook aandacht besteed aan andere aspecten zoals toonhoogtevariatie, articulatie en resonantie. Tijdens de therapiesessies geeft men vooral advies en feedback, het oefenen zelf gebeurt thuis.

Het doel van de therapie is niet met een zo hoog mogelijke stem te leren spreken, maar wel de eigen spreektoonhoogte dusdanig te verhogen dat de stem niet afsteekt tegenover het (toekomstige) uiterlijk als vrouw. Onderzoek heeft uitgewezen dat trans vrouwen door luisteraars als vrouwelijke sprekers beschouwd worden wanneer ze een gemiddelde spreektoonhoogte kunnen aanhouden die boven de 155 à 160 Hz uitkomt.

Fonochirurgie

 

Heelkunde op de stembanden (fonochirurgie) kwam in een stroomversnelling met Isschiki (Japan) in 1974. Hij onderscheidde vier verschillende soorten ingrepen. Het zijn de types III en IV thyroplastieken die een invloed hebben op de stemhoogte. Een type III verkort de stembanden (stemverlaging) en type IV verlengt de stembanden (stemverhoging).

Aangezien het stemgeluid bepaald wordt door het geslacht (anatomie, hormonaal…) en vaak typerend mannelijk of vrouwelijk is, vormt transgenderisme een indicatie voor fonochirurgie. Bij een stemverhogende operatie (type IV) bij trans vrouwen worden de stembanden aangespannen door het ringkraakbeen (cricoid) en het schildkraakbeen (thyroid) ten opzichte van elkaar te draaien, wat een verlenging van de stembanden tot gevolg heeft. De ingreep gebeurt onder algemene anesthesie via een horizontale insnede in de huidplooi, iets onder de “adamsappel”. Er wordt een niet-resorbeerbare draad geplaatst rond het zegelringkraakbeen en door het schildklierkraakbeen (4x). De draden worden aangespannen en geknoopt, zodat het schildklierkraakbeen naar voor wordt getrokken en de stembanden aangespannen worden. De volgende morgen mag men al het ziekenhuis verlaten.

Met deze techniek verkrijgt men een stemverhoging van rond de 100 Hz. Onmiddellijk na de operatie ligt de toonhoogte wat hoger dan op langere termijn, maar er blijft steeds een belangrijk verschil merkbaar.

Technisch kan de operatie bemoeilijkt of zelfs onmogelijk worden wanneer een verbening is opgetreden van het thyroidkraakbeen. Vanaf de leeftijd van veertig jaar treedt namelijk een progressieve verbening op van het kraakbeen. Hierdoor wordt het dan zeer moeilijk tot zelfs onmogelijk om de naald door het verbeende kraakbeen te brengen.

De hierboven beschreven procedure is uiteraard slechts één van de chirurgische mogelijkheden. De andere types van heelkunde worden hier niet besproken omdat ze niet zo frequent worden uitgevoerd.

Fonochirurgie of logopedie?

 

Je kan je afvragen welke optie voor een stemverhoging (fonochirurgie of logopedie) de voorkeur verdient. Meestal wordt in eerste instantie gestart met logopedische behandeling, om te kijken welke effecten men hiermee reeds bereikt. Indien je echt ontevreden bent, kan je steeds beslist om contact op te nemen met een neus-, keel-, oorarts voor een eventuele chirurgische ingreep voor de stem. Omwille van het gevaar voor beschadiging van de stembanden bij intubatie wordt een stemoperatie bij voorkeur uitgesteld tot wanneer alle andere geslachtsaanpassende ingrepen achter de rug zijn.

Mensen kiezen soms voor fonochirurgie omdat het spreken met een hogere stem steeds een extra inspanning blijft vergen. Anderzijds zijn tevredenheid met de huidige stem, vrees voor een litteken ter hoogte van de hals, vrees dat de operatie ook de kwaliteit van de stem zal wijzigen, dat de stem als oneigen zal klinken of dat de mogelijkheden qua stembereik zullen verminderd zijn, redenen om geen stemoperatie meer te laten uitvoeren.

Tenslotte

 

De toonhoogte van de stem is maar één aspect van de spraak dat kan gewijzigd worden. Ook de andere reeds genoemde aspecten (intonatiepatronen, articulatie, resonantie, woordenschat) niet uit het oog te verliezen. Bovendien kan de aanpassing van de spraak niet los gezien worden van het hele proces. Onderzoek heeft bijvoorbeeld uitgewezen dat personen met een goede stem toch niet zullen “passeren” als ook hun uiterlijk niet bevredigend is. Omgekeerd kan iemand met een niet optimale stem toch vrij goed passeren als het uiterlijk meezit.